Kısa öyküler

‘Tamam vazgeçiyorum’

nice-santral-tip-kepenk-motorlari

Hiç evlenmemişti.

Öyle geçmişti yıllar işte; çok da planlamadan. Evlilik için ne hissettiğini bile tam bilmiyordu. Kötü örneklerini görmüştü ama pek umursamıyordu; onu o hale getiren o kişilerdi sonuçta. Anne babasından hatırladığı da etkilemiyordu onu, onlar başka zamanın insanlarıydı, ölçü olmazlardı.

Gençliğinde daha kararlıydı. Acelesi yok derdi, hatta şu anda yanlış olur, ‘du bakalım’. Bir an olabilir mi dedikleri çıkmıştı, şimdi hatırlamadığı sebepler işi çözmüştü zaten.

Orta yaşlarda anlamlar değişti. Her an daha değerliydi, farkındalık benliğini ele geçirmişti.

Etrafı ‘görerek’ ilerliyordu.

Ama ikilem diyemediği ikilemleri vardı artık. Daha derinden beğeniyor, daha hızlı ‘yakalıyordu’. Bunlar hep görmekti.

Kendinden korkmaya başlamıştı, gene istemeden neler bulacağım insanlarda diye. Birileri ilgisini çekerdi. Bazen kımıldamamaktan yok olup giderdi o insan duygusuyla birlikte. Bazen bir adım atma cesareti gelirdi; orada başlardı o zihninde durduramadığı yakın plan Fellini sahneleri.

Birileriyle çıkmıştı geçmişte. Birgün kendine kızmıştı, çünkü konuşurken onun adını unutuyordu. Dikkat etmişti ismini yanlış söylememek için.

Bir defasında dinlerken zihnini toplayamadığını fark etmişti. Dağılıyordu, başka yerlere gidiyordu. Çünkü önemseyemiyordu. Onun anlattıkları yolda kayboluyordu.

Sorun sende dedi kendine. Sen kabul etmeyi bilmiyorsun. Birini anlamayı bilmiyorsun. Sonra orada kalırdı; kendine rağmen ilerleyemezdi, gene beğenmezdi, gene sıkılırdı.

Her deneme sonrasındaki anlar iyi gelirdi: Eve dönüş gibi. Hayatla arasındaki tampon bölgeye, özel yaşam alanına, beslendiği yere, dışarısını seyredebildiği yere dönerdi.

Birilerini sadece uzaktan beğenmeye mahkum edilmişti. Kabul etmesi kolay değildi ama şunu söylemeyi seviyordu: Tamam vazgeçiyorum.

Anılar

İkna

Çömezdim daha. Avukatlıktan İK’ya ilk geçiş zamanları. İşte.. 84-85 falan. İK ile ilgili tek bildiğim, beni işbaşı eğitimine gönderdikleri yurtdışı halleri.

Çalıştığım bankanın uçtuğu yıllar; piyasanın yıldızıyız.

Amerika’lardan doktoralı bir yöneticim var (yıllar sonra ortağım olacakmış). Bir performans sistemi tasarlamıştı. Evet, kendi başına. İçindeki her şeyi yeni duyuyorduk. Çan eğrisi.. beklenen davranışlar.. davranış skalaları.. Nasıl dikkatli dinlerdim onu. Hatta birgün kendimde fark ettim, dinlerken gözlerimi fazla açmışım. Eti kemiğiyle ustanın yanına verilen çırak gibi. Bir Dünya keşfediyordum, şaka mı, 10 yıl kendimi adadığım hukuktan sonra yeni denizlere açılıyordum.

Neyse, sistem çalışıldı, altyapısı kuruldu (dijital falan hikaye tabii). Hazırdık. Bizimki dedi ki, yürü şubelere anlatma turuna çıkıyoruz (eğitim bölümünün yöneticisiydim o zamanlar), ‘sen de gelip kişi kişi onları göreceksin, notlar alacaksın. eğitim ihtiyacının tespiti her şeydir’.

Düştük yola. 30-40 tane şubemiz var, tek tek gezilecek. Öyle demiyorduk ama yaptığımızın adı ikna turu.

Alışmıştım artık. Neredeyse rutinimiz vardı. Bir gün evvel varırız, şube müdürü gece bizi ağırlar, yemekte biraz altlık yapılır. Ertesi sabah şube açılmadan herkes toplaşmış bizi bekliyordur. Kimisi ayakta, kimisi bir masanın kenarına ilişmiş.

Bizimki sıkı hatiptir, anlatır da anlatır. Ne mi düşünürdüm o anda? Bu anlattığı şeyler bizim o soğuk sistemden nasıl çıktı derdim. Bir yaşam çizerdi. Dinleyene mükemmel planlanmış gelirdi. Bana da..

Sonra bir sonraki durağın vakti gelirdi. O insancıkları arkada bırakır, yenilerine aynısını tekrarlardık.

Turnemiz bitti. Yorulduk. İyi iş çıkardık demiştim kendi kendime. Oldu.. yaptık.

Sonra hayat devam etti. Hiç bizim çizdiğimize benzemiyordu. Bir sürü aksamalar, anlaşılmamış noktalar, olmayacak çarpıtmalar, tuhaf tuhaf uygulamalar, cevabını hiç düşünmediğimiz özel durumlar, duygular duygular..

Hayır.. olmamış. Turne işe yaramamış. Çöpmüş.

O şahane sistem sonunda kuşa döndü. Yapamadık bence (kimse bunu açıkça itiraf etmedi).

Üzerinden neredeyse 35 sene geçti. Şimdi geldiğim nokta ne biliyor musunuz? Güzel anlatmak yetmez! Kılavuz kitapçıklar, toplantılar, hatta bugünkü albenili yazılımlar.. hepsi boşuna.

Performansın bir davranış normuna dönüşmesi bambaşka bir şey.

İkna değil, gerçek açıklamalar olmalı. İnsanı sistemler değil, kültürler ölçmeli. İstediği kadar uzun ve zahmetli olsun, önce hayatlarına girmeli, sonra yöntem kolay.


Hard İK

Bir yerde uzun çalışma üzerine alternatif yazı

Size flipped anlatayım mı? Ters yüz gidelim; önce gerçek vakalar, sonra onlardan sonuç çıkarma.

Birçok kişi, çaresizlikten bir yerde uzun zamanlar çalışır. Dışarısı soğuk, belirsiz. Daha kötüsü de olabilir. Ya pişman olursa? Hem burada ona git diyen yok. Kişilik özellikleri, ailesinden gördüğü, ağırlaştırıcı sebep. Standart krizler, mücbir sebep.

Kamu (birkaç yıl öncesine kadar), çok uluslular, belli kurumsal yerler ve bazı sektörler bir koza kültürü yaratmıştır. Bir tür yeşil reçeteli etki. Orpheus’un kırmızı hapını verirler. Oradakiler çıkamaz.

Bir yerde uzun kalmanın anlatması zor bir nedeni daha var: İstemeden zamanın geçivermesi. Gıdım gıdım ertelemek. Hep şöyle derler; bitti, yeter, gitmez böyle, şu zamanın sonunda gidiyorum. Sonra hep farklı (ki o bağlamda doğrudur), geçici olarak vazgeçme nedenleri çıkar. Yeni tarih hedefi konur. Sonra bir bakılır ki on yıllar geçivermiş.

Fazla meşguliyet, aşırı tempo, narkoz öncesi sakinleştiriciyle aynı etkiyi yapar. Uyanıksınızdır ama hiçbir şey umurunuzda değildir. Değil yıllar, o anda akşamı getirmek önemlidir. Böyle böyle zaman akar.

Herkesin hesabı kitabı olur. Menfaat denklemleri vardır. Kişisel kalma nedenleri, kurumun manipüle edebileceğinin çok daha derininde, kılcalların içindedir. Hesaplamışlar, dip satırda öyle çıkmıştır. Dışarıdan anlayamazsınız. Bilerek ve isteyerek devam ediyorlardır. Onlar için, o anda en uygunu budur da ondan. En bilinen örneği, üst pozisyonların çıkmazıdır; oralarda kımıldama şansı çok azdır.

Nesli tükenmiş bir türün tek tük örnekleri hâlâ var: Homo Fidelis (Latince sadakat demek). Buna tencere-kapak semptomu da diyebilirsiniz. Birisi vardır kaderinizi bağladığınız; o nereye, siz oraya. Kurum değil, o kişi önemlidir. O kalırsa, kalınır.

Sonuç…

Bir yerde uzun çalışmanın nedenleri ancak bulanık mantıkla (fuzzy logic) açıklanır. Bir tür bugünkü yapay zeka algoritması; sürekli değişir, öğrenir, karar verir. Yani kalan tarafından dahi baştan öngörülebilir bir şey değildir.

Genellenemez. Onun için çalışanları elde tutma planları kişisel nedenlerin yanında çok kaba kalır. Körlemesine, radarsız ağ atmaya benzer.

Hep uzun göç yürüyüşleri aklıma gelir. Kim bilir kimler ulaşacaktır?

Anılar

Çarpma ânı

Balancing balls Newton's cradle isolated on white background

Motivasyon, tüm zamanların popüler konusudur.

Usanmıştım bir aralar bilir bilmez her yerde kullanılmasından. Gerçekten nedir diye derinine araştırmıştım. Bulduklarım, bildiklerimizin çok uzağındaydı: Bu bir kavramlaştırma çabası.. birbirinden farklı bir sürü kuramsal açıklaması var (hatta kronolojik sıralanabilir, bakış açısındaki evrimsel gelişmeyi görürsünüz).. çok denk gelirse toplu da olabilir ama aslında kişisel.. değişken..

Söyleyin şimdi, bu karmaşayı, kafasında kalıpları olan insanlara nasıl anlatırsınız? Gene de hep istenirdi: Şu bizim çalışanlara bir motivasyon eğitimi yap! Tercümesi şuydu: Biz motive edemedik, sen dene. Ya da, amaç eğitim değil zaten, eğlendir işte.

Bir keresinde iyi ya tamam demiştim; içeriği iyice içsel motivasyona (tıpçılar entrensek der ama başka yerde kullanırlar) kaydırırım, başarabilene de bir hayrım olur.

Grubum bir bankanın çalışanlarıydı. Eğitim de Cuma-Cumartesiydi. Bir bizden, bir sizden mantığı.

Konuştuk ilk gün. Fena bir gün değildi.

Ertesi sabah bir geldiler, suratlar allak bullak. Önceki gün bankada büyük bir işten çıkarma operasyonu yapılmış. Çoğunun bir-iki arkadaşı gitmiş.

Ve biz motivasyon eğitimi yapıyorduk.

Nasıl?